Teatër

Media: KTV
Titulli i storjes: “Tatuazhi i trëndafilit” nëpër ngjyrat e jetës gjen dashurinë
Data: 16 korrik 2023
Linku: https://www.koha.net/shtojca-kulture/385374/tatuazhi-i-trendafilit-neper-ngjyrat-e-jetes-gjen-dashurine/?fbclid=IwAR1AE5vB0X1DvT8hI0eB13b05LUjdrYBXisc651t3oZRxdvmJ2HT0Cmkstc

Nga: Fisnik Minci

Ka ardhur ashtu siç edhe e ka pasur synim: përrallë pasionante e besëtytnive, premtimeve dhe mundësisë së dashurisë dhe pasionit pas një zemre të thyer. Me qasje interaktive me publikun në skenën ‘black box’ të vendosur në Qendrën Kulturore Boshnjake në Prizren, drama e njohur e Tennessee Williamsit, inskenuar nën regji të Zana Hoxhës, vjen me thirrjen për hapjen e zemrës dhe gjetjen e shpresës edhe aty ku nuk pritet

Komedia romantike “Tatuazhi i trëndafilit” nga autori Tennessee Williams, që mbetet një simbol i dashurisë, seksit, cenueshmërisë emocionale dhe riprodhimit është vënë në skenë nga teatri i qytetit “Bekim Fehmiu” falë angazhimit të regjisores Zana Hoxha. Drama është realizuar në skenën ‘black box’ të vendosur në Qendrën Kulturore Boshnjake duke integruar në lojë edhe publikun, i cili në fund të shfaqjes me duartrokitje të gjata ka shprehur mirënjohjen për performancën gati dyorëshe të aktorëve Aurita Agushi, Rifat Smani, Liridona Shehu, Alban Krasniqi, Xhevdet Doda, Beslidhje Bytyqi, Valmira Hoti dhe Zana Duraku.

Ngjarja në këtë dramë është e vendosur në një komunitet të vogël siciliano-amerikan. Aty Serafina delle Rose që është interpretuar nga aktorja Aurita Agushi, është një grua dhe nënë e zjarrtë dhe e pasionuar, e cila pas vrasjes së burrit kontrabandues, mbyllet nga jeta dhe dashuria. Në ndërkohë, përplaset shpesh edhe me rrethin e saj, ndërkohë që edhe vajza e saj Rosa përballet me barrierën e vendosur nga ajo.

Por situata ndryshon, kur rastësisht një shofer kamioni arrin në shtëpinë e Serafinës.

Shfaqja sipas përshkrimit të dhënë nga teatri i qytetit, është një përrallë pasionante e besëtytnive, premtimeve dhe mundësisë së dashurisë dhe pasionit pas një zemre të thyer. Me këtë rast ofron një komedi të zgjuar dhe interaktive me publikun, ndërsa u kujton atyre që të hapin zemrat e tyre dhe të gjejnë shpresën atje ku nuk e presin. Gjithashtu, adreson temën e represionit seksual si një temë e fortë dhe e vazhdueshme, mirëpo duke e kthyer historinë e saj në një pasion, romancë dhe shpresë.

Për aktoren Aurita Agushi ky projekt ka shënuar bashkëpunimin e radhës me teatrin “Bekim Fehmiu” në Prizren. Procesin e punës me aktorët rezidentë e ka përshkruar si të mirë, ndërkohë që ka ofruar hollësi edhe për sfidat në interpretimin e rolit të saj.

ka qenë edhe shumë e lehtë. Pjesën e njoh shumë moti, edhe Tennessee Williams është njëri prej autorëve të preferuar për mua. Ka qenë pak sfiduese kjo puna e aksentit italian, aty është dashtë të koncentrohem më shumë. Edhe të bëj analizë pak më të thuktë personazhit të Serafinës, sepse është një personazh kompleks, shumëdimensional, që varion gjatë gjithë performancës, tragjedia që i ka ndodhur, pastaj e rigjen dashurinë, paragjykimet dhe gjykimet që ia bën rrethi, edhe këtu është dashtë me u ndalë me bë një analizë më të thuktë edhe po besoj që bashkë me Zanën, regjisoren, me kolegët e mi, posaçërisht me Rifatin (Smani), partnerin tim në skenë, kemi punuar shumë ngushtë dhe po besoj që kemi bërë një punë shumë të mirë”, ka thënë Agushi.

Xhevdet Doda, i cili ka interpretuar rolin e At De Leos ka vlerësuar se ambienti i krijuar me “black box” i ka afruar me publikun dhe njëherësh është shprehur i kënaqur me punën ekipore në këtë projekt.

i kënaqur me realizimin e rolit tim. Është një rol, që jam përpjekur me i dhënë disa ‘mëlmesa’ artistike, natyrisht me sugjerimet e regjisores. Jam shumë i kënaqur me ekipin, jam shumë i lumtur për këtë premierë edhe shpresoj që kjo shfaqje ta gjejë rrugën te publiku ynë”, ka thënë Doda.

Regjisorja Zana Hoxha ka vlerësuar se bëhet fjalë për projekt të punuar me dashuri të ndërsjellë, ku si rrjedhojë edhe realizimi ka ecur me lehtësi dhe me energji të mirë.

“Dhe gati si shfaqja që ta jep njëfarë realiteti pak më roze, pak më ndryshe, më optimist, dhe ka qenë një lloj ngadhënjimi do të thosha, sepse ne fillimisht duhej të punonim në ndërtesën origjinale të teatrit të Prizrenit dhe për shkak të renovimit u vendosëm këtu. Mirëpo çdo gjë është mirë kur përfundon mirë, si shfaqja sonte që filloi me momente më dramatike pastaj u zhvillua, dolën në pah edhe ngjyrat tjera të jetës, sepse jeta ka ngritje, ka ulje, ka sfida por ka edhe shumë dashuri nëse dëshirojmë të shohim”, ka thënë Hoxha.

Në audiencë ka qenë i pranishëm edhe profesori universitar, regjisori e dramaturgu Fadil Hysaj, i cili ka vlerësuar lojën e aktorëve, punën e regjisores dhe reagimin e publikut.

filloj prej aktorëve, vërtet një lojë jashtëzakonisht e bukur, një regjisore brilante, Zana Hoxha, një lexim i një kryevepre dramaturgjike e Tennesee Williamsit që në kuptimin gati autorial e zbërthyer në një dimension, që një dramë të thellë të një gruaje e shndërron, i jep jetë, e kthen nga komedia edhe në njëfarë mënyrë një lloj çlirimi që e përcjellë, për të cilin ne kemi nevojë. Edhe kuptohet ajo lufta kundër së keqes, kundër vuajtjes fillon edhe fitohet brenda vetes, jo jashtë vetes. Edhe është një shfaqje shumë e bukur e ndërtuar me finesë, me një aktrim brilant që mendoj se është e rrallë si e tillë dhe uroj që të ketë jetë të gjatë në skenë dhe ta shohin shumë, shumë njerëz”, ka thënë Hysaj.

Kjo shfaqje është premiera e tretë pas fillimit të rinovimit të objektit të teatrit. Premiera e parë ka qenë shfaqja “Fausti”, një koproduksion mes Teatrit “Bekim Fehmiu”, Teatrit Kombëtar të Kosovës dhe Teatrit të Gjilanit. Ndërsa premiera e dytë ka qenë shfaqja për fëmijët “Afërdita përsëri në shkollë”. Sivjet teatri “Bekim Fehmiu” ka realizuar edhe ciklin e parë të leximeve skenike të dramës bashkëkohore të Kosovës.

Nga Alba Ajdarevikj

Një nga gjërat e para që dikush mendon kur përmendet toka e Kosovës është lufta brutale që ndodhi në vitet e 90-ta. Frika, zemërimi, lotët, guximi, pikëllimi, rezistenca dhe gjithçka që çoi në lirinë e saj të pjesshme. Kjo periudhë kaotike, e përndjekur për shumëkënd, traumatizuese për të gjithë, edhe për brezat e mëpasshëm, u shfaq në mënyrë të përsosur më 14 qershor 2022, në Teatrin Kombëtar të Kosovës, nga Trupa Artistike Rezidente e Artpolis. Ishte nata e hapjes së edicionit të 10-të të FemArt – Festivali më i madh Feminist i Grave Artiste dhe Aktiviste në rajon.

Para se të fillonte shfaqja, një numër i madh njerëzish qëndronin jashtë teatrit ose në holl, të emocionuar për shfaqjen, disa hynin verbërisht, të pavetëdijshëm për atë që do të shikonin. Teatri ishte plot me njerëz, kureshtarë për të parë këtë kryevepër dhe për të përjetuar të gjitha emocionet që artistët shfaqën. Me fillimin e shfaqjes, aktorët e trupës të shoqëruar nga zëri melodik i Donika Rushitit, sjellin në jetë skenën. Këndimi ngjan me ninullat që i kemi dëgjuar nga nëna apo gjyshet tona; teksa nëna e bën gati të bijën për martesë. Skena që pason, e mbështetur nga tingujt e njohur të defave dhe daulleve shqiptare, tregon martesën e këtij çifti të sapomartuar duke kërcyer. Dhe pastaj befas – tingujt intensifikohen, duke rikthyer kujtimet e armatosjes së popullit për t’i rezistuar spastrimit etnik.

Më tej, në skenë u shfaq një zonjë me një fustan të mrekullueshëm të kuq, si gjaku. Një fustan kaq i kuq, sa më bëri të mendoj për një tokë magjepsëse të mbuluar me gjak. Një tokë, që edhe 20 vjet më vonë, ende bart gjakun e kuq të tharë të ushtarëve të rënë, heroinave të rëna dhe fëmijëve të pafajshëm. Një tokë e përhumbur nga shpirtrat e tyre, një tokë e trazuar nga gjaku i saj.

Njerëzit që qëndronin pas ‘Zonjës Gjak’, përball një muri imagjinar, me duart pas kokës, bien dhe zbresin nga toka, teksa ajo shpreh ndjenjën e të qenit në kurth dhe e izoluar në një tokë gjaku. T’i rezistosh regjimit, t’i rezistosh ndjenjës së izolimit, duke rënë e duke u ngritur sërish, si një feniks në një çark rraskapitës të pafund.

E më pas, shpërfaqet çështja që më së paku diskutohet në këtë shoqëri. Gratë gjatë kësaj lufte. Përvojat e grave, ndjenjat e tyre, kujtimet dhe traumat e tyre. Ndjenja e dobësisë, e turpit, e fajit, e frikës, e të qenit në kurth, e ndjenjës sikur ato janë fajtore. Ai momenti i tmerrshëm i gjetjes së vetes lakuriq, e ekspozuar ndaj elementeve, me këmbët lart, duke u torturuar nga një ushtri burrash, një ushtri derrash, një ushtri e ndyrë. Ai kujtim që kurrë nuk do të vdesë, pikërisht në atë minutë kur e gjithë jeta juaj përmbyset dhe nuk e ke nën kontroll. Momenti kur e dini se gjithçka po shkatërrohet, e megjithatë, nuk mund të bëni asgjë tjetër veçse të luftoni – edhe nëse kjo do të thotë të mos fitoni. Momenti kur trupi juaj ndihet i rrezikuar dhe kur truri e pranon atë sinjal. Momenti kur trupi juaj ndihet i cenueshëm dhe ju përdhunojnë. Përdhunuar nga qenie të neveritshme çnjerëzore. Dhe askush nuk ju beson. “Nuk është e vërtetë / Unë jam ajo gruaja / Që ka provuar të shpëtojë / Nga makthi i një beteje të humbur / Që nuk ishte kurrë e imja”.

E bllokuar nga një barrikadë burrash, duke e shtyrë prapa, duke e heshtur, e megjithatë, ajo vazhdon të ngrejë zërin, duke folur. Megjithatë, askush nuk dëshiron ta dëgjojë, askush nuk dëshiron ta besojë dhe askush nuk e pranon. Realiteti i trishtuar i shumë grave të dhunuara.

Një nënë, një nënë e shqetësuar, e një fëmije që sheh njerëz të vdekur dhe ende dëgjon të shtëna armësh dhe flet me vete. Një nënë që kërkon ndihmë për fëmijën e saj. Askush në parkun e lojërave nuk dëshiron të luajë me fëmijën e saj dhe askush nuk mund ta ndihmojë atë. Sepse, siç thotë ajo, “nuk ka mjekë që ta ndihmojnë me ankthin e saj”. Ju mund të shihni njerëz që e përçmojnë atë, duke injoruar thirrjet e saj për ndihmë, ndërsa atë e rrëzojnë dhe ajo ngrihet duke folur me ta, duke bërtitur për ndihmë.

Dhe më në fund, pjesa që preku gjithësecilin në publik. Në sfond shfaqen pamjet e ushtarëve dhe pamjet e tjera të luftës së Kosovës ’99, të cilat projektohen përmes Mëmëdheut – ‘Zonjës së Kuqe’, perdes së tejdukshme që qëndron mes saj dhe pjesës tjetër të kastës së aktorëve, në rolin e popullit të Kosovës. Këta të fundit festonin çlirimin e tyre, çlirimin e Kosovës. Duke kërcyer, duke qeshur, duke kënduar dhe duke injoruar Mëmëdheun e tyre të gjakosur që po u fliste. Ajo po tregonte se toka në të cilën ata jetojnë ka mbetur e plagosur – toka që ata e njohin si shtëpinë e tyre është e njollosur me gjak dhe do të mbetet e tillë përgjithmonë. Mirëpo, qytetarët, sikur në atë moment përpiqeshin t’i shmangeshin realitetit, nuk i kushtuan vëmendje, të ndarë nga perdja thuajse e maskuar.

Lufta përfundoi me të vërtetë; por, konflikti i armatosur që pasoi, mizoritë që pasuan, nuk mbaruan menjëherë. Dhe prapëseprapë, njerëzit u përpoqën të identifikonin shpresën dhe të kënaqeshin me atë çfarë kishin. Megjithatë, skena e radhës përshkruante në mënyrë të përsosur atë me të cilën u përballën shumë familje kosovare – realitetin e humbjes. Një i ri duke folur me gjyshërit, nënën e tij, e të afërmit e tjerë, të cilët nuk mund t’i shihte, por megjithatë u shfaqën në skenë. Mungesa e bisedës mes tyre dhe mungesa e vëmendjes fizike ndaj njëri-tjetrit e bëri të qartë për publikun se ata ishin larguar. Ata ishin larguar dhe nuk do ktheheshin më. Trupat e tyre ishin aty, por ata, siç i njihte ai, nuk ishin. Familjarët u ulën, në mënyrë elokuente dhe të qetë, në një stol që ishte vendosur në skenë. Pas tyre, djali kërkon të atin, duke bërtitur në skenë. Dhe ashtu si të tjerët, ai përgjigjet; megjithatë, ata nuk mund të bisedojnë. Të dy duke kujtuar momentet e fëmijërisë së djalit, babai shkon ngadalë në fund të skenës, duke u rreshtuar me njerëz të tjerë. Fakti që ai nuk i bashkohet pjesës tjetër të familjes në stol, lë të kuptohet se ai është mes më shumë se një mijë personave, trupat e të cilëve janë ende të zhdukur. Trupat e të cilëve ende nuk i kanë gjetur familjet e tyre dhe shpirtra që nuk kanë vend prehjeje, të cilët familja mund t’i vizitojë dhe të shprehë zemërimin dhe pikëllimin e tyre. Fati i të cilit është ende i panjohur, dhe njerëz që besohet se janë ende gjallë diku.

Kjo shfaqje padyshim ishte diçka që nuk e kam përjetuar më parë. Ka goditur secilin person në audiencë. Sa e pazakontë aq edhe mahnitëse në përçimin e mesazhit. Regjia, loja skenike, poezitë, koreografia, muzika, dhe videoprojeksionet janë në ndërveprim të jashtëzakonshëm. Përmes tyre përcillet një pjesë shumë e rëndësishme e historisë së një populli. Shumë njerëz, duke përfshirë edhe mua, u përlotën gjatë saj. Sytë e fryrë u theksuan nga dritat e ndezura në hollin e Teatrit Kombëtar të Kosovës pas shfaqjes. Shpirtrat e goditur nga një histori e përgjakshme shfaqen në horizont, për t’u mos u harruar kurrë.

Alba Ajdarevikj është e sapodiplomuar në Institutin e Teknologjisë në Rochester, me fokus në Studime për Paqe dhe Konflikt, si dhe Politika Publike dhe Qeverisje. Ajo ishte praktikante në Artpolis dhe aktualisht është reportere e projekteve në Artpolis.

Nga Ivana Bilic

Shfaqja premierë “Toka e shpirtrave të trazuar” hapi edicionin e 10-të të Festivalit FemArt. Çfarë sinergjie me mori disiplinash – nga poezia, koreografia teatrale, kërcimi, deri te këngët tradicionale dhe videoprojeksionet! Publiku i tha të gjitha me një duartrokitje tre-minutëshe në këmbë, pas lotëve dhe duartrokitjeve mes skenash. Por, le të fillojmë nga e para!

Çfarë është gjuha e dhembshurisë?

“Toka e shpirtrave të trazuar” u performua në anglisht dhe shqip. Poezitë janë shkruar fillimisht në anglisht dhe më pas janë përkthyer nga vet autorja dhe redaktuar nga Berat Bajrami. Autorja shpjegoi se si poezitë morën kuptime krejtësisht të ndryshme pasi u përkthyen në shqip, morën forcë dhe kuptimësi. Ata që nuk kuptonin shqip, ishin dëshmitarë të forcës së këtyre fjalëve, fuqisë së emocioneve dhe pranisë me peshë të aktorëve. Polifonia e zërave – të autores dhe të regjisores – që ndërthurej në zërat e aktorëve dhe të korit, rezononte në të gjithë sallën e teatrit.

Vet hapja vjen si një lajmëtar, një fantazmë nga e kaluara, për të lajmëruar atë që do të dëgjojmë për një orë e gjysmë në vazhdim. Është mjaft interesante, poema në shqip që e hap shfaqjen është e njëjta në anglisht që e mbyll atë: një imazh i gjallë i shtëpisë me çati të kuqe, që ngulitet në mendjen tonë. “Shtëpia ishte e vjetër / Me rrjeta të arta përreth / Dhe kënde argjendi, / Dyert nga lisi / Dhe çatitë e kuqe.” Pikërisht këto linja prezantuan ngjyrat që do të shihnim, imazhet dhe tonin e performancës.

Aktorë me kostume të lehta ngjyrë dheu dalin në skenë, disa minuta para se të vendosin këmisha të arta si mburoja dhe u bien daulleve. Sikur të ishim dëshmitarë të pranisë së ushtarëve, të çizmeve, të uniformave të tyre të rënda dhe të pushkëve. “BIEN TUPANAT. / Dhe njerëzit presin / Edhe një ditë tjetër, / Të nesërmen e pafund…” Të gjithë aktorët, dhe kërcimtarët ishin në harmoni të përsosur. Kërcimet, lëvizjet dhe goditjet e daulleve e defave u bënë pothuajse shurdhuese. Tensioni dhe ankthi ishin të dukshme teksa aktorët shprehnin zemërimin dhe fuqinë e ushtrisë. Si një simfoni e përsosur – çdo element përbënte një copëz të enigmës së një kryevepre.

Unë jam grua!

Një grua, na drithëroi zemrat me lëvizjet energjike të fustanit të kuq të pafund, duke thënë: “Unë jam grua / Me dhuratën / E lirisë (…) Më prek / Dhe më lë të jem e lirë”. Kjo skenë në njëfarë mënyre hapi dhe vuri në pah idenë kryesore të Festivalit FemArt që feston gratë, fuqinë, forcën dhe kreativitetin e tyre duke nderuar guximin dhe qëndrueshmërinë e tyre. Pothuajse arritëm të shihnim mundimin në shpirtin e saj përmes lëvizjeve të fustanit të saj. Teksa dritat ndryshonin, vinin në pah edhe ngjyrën dhe tonet e zërit të saj. Në një moment zëri i saj ngritet lart, ajo është në prag të bërtitjes, duke shprehur fuqinë e pranisë së saj sikur të ishte në një fron. Ishte fuqia e një gruaje, e të gjitha grave që luftonin për të drejtat e tyre. Sipas fjalëve të autores së poezisë, ajo pushtoi skenën. Në fund, ajo merr fustanin e rëndë ngjyrë të kuqe të ndezur, më të shndritshëm se të gjitha kostumet e tjera në skenë, si copëz të një ëndërre dhe zhduket në errësirë ​​si një fantazmë e kohëve të shkuara.

Më shikoni! Më dëgjoni! Më shihni!

Ajo hyn dhe vrapon, ngre zërin ndërsa përpiqet të kalojë, por ata – burrat, nuk e lënë. Ata formojnë barriera me trupat e tyre, për ta mbajtur larg, për të mos e lënë të flasë, për ta mbajtur të heshtur. Pastaj qan dhe bërtet. Ajo dëshiron të dëgjohet, por askush nuk dëshiron ta dëgjojë historinë e saj! Një skenë thellësisht prekëse e trupave të grave si fushë betejë! Por, me gjithë dhimbjet, fizike dhe psikologjike, ajo lufton për t’u dëgjuar! Ajo lufton për të vërtetën! Ajo është në të tashmen, sot, duke mos u lejuar të flasë, e stigmatizuar, e turpëruar për atë që i kishte ndodhur dhe që nuk ishte aspak faji i saj. A jemi gati t’i dëgjojmë këto histori? A jemi gati të pranojmë, të kuptojmë, të dëgjojmë dhe të shohim?

Autorja Shqipe Malushi më në fund pa një shprehje trupore të dhimbjes që mban brenda për më shumë se 40 vjet. Ajo gjeti shtëpinë e saj, shtëpinë e saj që ishte e pamundur të gjendej pas luftës. Regjisorja Zana Hoxha më në fund e gjeti paqen shpirtërore me këtë shfaqje. “Nuk kam luftë në zemër. Unë jam një luftëtare paqeje! Por, teatri shërben për katarsis. Dhe atë ne ia ofruam audiencës sonë sonte.” Kjo është vlera dhe hiri i teatrit të angazhuar, për t’iu lënë të reflektoni dhe për t’iu ofruar paqe dhe përmbyllje shpirtërore.

Kujtesa kolektive

“Pse ia bëj këtë publikut tim? Duhet t’i mbaj zgjuar; ata nuk bën të bien në gjumë”, tha autorja. Dhe, ajo na mbajti të gjithëve zgjuar. Na mbajti zgjuar për hir të kujtesës kolektive, që të mos harrojmë. Sonte ishim dëshmitarë të një force të madhe të të gjithë atyre që ishin të përfshirë në këtë performancë, për të ruajtur kujtimet e tyre nga harresa, si ruajtës të kujdesshëm të së kaluarës sonë të përbashkët.

Ivana Bilić (Sarajevë, BeH) është praktikante në Artpolis me ç’rast do të kryejë kërkimin e saj mbi rolin e artit skenik në ndryshimin shoqëror. Ajo është përkthyese në anglisht, frëngjisht dhe boshnjakisht. Ajo është studente për të drejtat e njeriut me interes të veçantë për të drejtat e grave, minoritetet dhe LGBT+.

14.06.2022

“Toka e Shpirtrave të Trazuar” është një performancë e bazuar në poezitë e Shqipe Malushit, të cilat evokojnë kujtimet tona kolektive për mungesën e paqes dhe përballjen me luftën dhe konfliktin si një gjendje konstante për shoqërinë kosovare ndër shekuj e në veçanti ndikimin e saj në traumat tona ndër gjenerata.

E shtrirë në një format unik eksperimental, performanca e regjisores Zana Hoxha krijon një sinergji multidisiplinare përmes poezive imazhiste të Malushit, koreografisë bashkëkohore teatrore të Robert Nuhës, dhe dramaturgjinë e Shpëtim Selmanit, muzikës eksperimentale me elemente burimore dhe këndimit, si dhe video projeksioneve që krijojnë një narrativë të re të bazuar mbi kujtesën tonë kolektive.

Ky projekt nga Trupa Artistike e Artpolis së bashku me artistë të rinj të muzikës dhe dansit vjen përmes fragmenteve të ndryshme poetike apo teksteve të mbushura me dhimbje, kushtrim, shpresë e forcë dhe dhe shfaqet si imazh i reziliencës sonë kolektive.

“Toka e Shpirtrave të Trazuar” përmes akteve kronologjike përshkruan njërën ndër etapat më të rëndësishme të kosovarëve drejt asaj që e kishin ëndërruar ndër shekuj, lirisë.

Por, a është e mjaftueshme të jesh i lirë? A ka diçka përtej saj?

“Toka e Shpirtrave të Trazuar” është një album fotografish që assesi nuk duhet ta mbulojë pluhuri, apo të harrohet në ndonjë sirtar.

Autore: Shqipe Malushi

Regjia: Zana Hoxha

Dramaturgjia: Shpëtim Selmani

Koreograf: Robert Nuha

Aktorë/e: Donikë Ahmeti, Kushtrim Qerimi, Qendresa Kajtazi, Mikel Markaj, Zhaneta Xhemajli, Kaltrinë Zeneli, Edlir Gashi

Kërcimtarë/e: Altina Binaku, Qendrim Makolli, Erëza Grajqevci, Patriot Osmani

Soliste/ë: Donika Rushiti, Shaban Behramaj, Urta Haziraj, Etrit Nura

Kostumograf: Arbnor Brahimi

Videoprojeksionet skenike: Florian Canga

Asistente dhe organizatore: Elira Lluka

Skenografia: Arben Shala

Tonist: Arben Aliu

Ndriçimi: Sherif Sahiti dhe Mursel Bekteshi

Mjeshtër skene: Aziz Maloku, Rrahman Mehmeti

Grimi: Myrvete Tahiri, Flora Hasani

📸 Rilind Beqa

#zanahoxha #artist #hauntedland #kosovo #theatre

Media: KTV
Titulli i storjes: “Çimka” në dy botë paralele: pasqyrim i së kaluarës, thirrje për reflektim
Data: 08 maj 2022
Linku: https://www.koha.net/shtojca-kulture/324388/cimka-ne-dy-bote-paralele-pasqyrim-i-se-kaluares-thirrje-per-reflektim/?fbclid=IwAR01Q2zP6069AUTGL-1Df08aY3IPmJsEX-25GuZBaCpOXmYuYpgmgr6-g6s

Nga: Berat Bajrami

E rimarrë nga “Çimka”, Shtëpia me Gjethe është hapësirë e dy botëve paralele: regjimit jugosllav në Kosovë dhe atij në Shqipëri, të cilin publiku e përjeton paralelisht. Historitë e përgjimeve, të vuajtjeve dhe persekutimeve të mijëra shqiptarëve, viktima të këtyre regjimeve totalitare, ringjallen e rinjihen përmes shfaqjes “Çimka”, me autor Shpëtim Selmani, në regji të Zana Hoxhës

Aty kur dikur të internuarit, disidentët e të rebeluarit detyrueshëm ecnin për t’iu nënshtruar torturave të regjimit totalitar, mbrëmjen e ditës së parë të majit, publiku në Tiranë ecte me kureshtje në dhomat e hapësirat e inskenuara për shfaqjen “Çimka”. Përjetimet e një populli të ndarë pikëtakohen në një vend – muzeun kombëtar “Shtëpia me Gjethe”.

Shijen e një shfaqjeje të pazakontë publiku e përjeton qysh me hapjen e dyerve të muzeut. Të ndarë në dy grupe: si “gjeth” apo “çimkë” publiku fillon ecjen në drejtime të kundërta, një ecje e ngadaltë e me ndrojtje, në pritje të skenave që do të pasonin.

E rimarrë nga “Çimka”, Shtëpia me Gjethe është hapësirë e dy botëve paralele: regjimit jugosllav në Kosovë dhe atij në Shqipëri, të cilin publiku e përjeton paralelisht.

Historitë e përgjimeve, të vuajtjeve dhe persekutimeve të mijëra shqiptarëve, viktima të këtyre regjimeve totalitare, ringjallen e rinjihen përmes shfaqjes “Çimka”, me autor Shpëtim Selmani, në regji të Zana Hoxhës, që ka zhvilluar deri më tani edhe tri repriza (4, 5, 6 maj 2022). Ato vijnë si pasqyrim i së kaluarës, e thirrje për të reflektuar e mësuar nga to.

Përgjimet, torturat, tmerri dhe shtypja e një populli, të ndarë në dy shtete, jetësohen mjeshtërisht përmes dy protagonistëve: Dervish Shaqa e Musine Kokalari, të cilat i luajnë Mikel Markaj, përkatësisht Xhulia Musagalliu.

Te këto dy personalitete, regjisorja Zana Hoxha ka parë rebelizmin ndaj regjimeve përkatëse, si figura që para së gjithash e mbi të gjitha – kanë dashur lirinë.

“Konsideroj se që të dy janë rebelë, dhe që nuk e kanë komprometuar artin e tyre. Dervishi nuk e ka komprometuar artin e tij dhe e ka përdorur këngën për të përçuar mesazhe edhe në Kosovë, edhe në Shqipëri. Ndërsa Musinea, emblemë e kohës, disidente, e cila nuk e nëpërkëmbi dinjitetin e saj, përkundër të gjitha vështirësive, dënimeve, internimeve e kushteve të vështira të jetës”, thotë Hoxha.

Gjersa skenat ndërrohen, publiku i ambientuar nxiton për të parë skenat e tjera. Lëviz nga ngushticat e muzeut në hapësirat e jashtme, për t’u prezantuar edhe me ankthin që ka përjetuar populli shqiptar për një kohë të gjatë. Kjo vihet në pah përmes tablosë së Edison Gjergos, një piktor që ishte viktimë e regjimit totalitar në Shqipëri. Ankthi sa vjen e shtohet kur personazhet nuk arrijnë të gjejnë një hapësirë të përshtatshme për ta fshehur pikturën e tij. Ai dhe arti i tij, si qindra artistëve, përjetoi grushtin e hekurt të regjimit totalitar.

Por, ëndrrat, dashuria për lirinë dhe jetën, këngën dhe vallëzimin kulmojnë në takimin e Dervishit dhe Musinesë, viktima të regjimeve në të dyja anët e kufirit. Personazhe që inspirojnë për jetën edhe sot e kësaj dite. Skena si këto ofrojnë një ndjesi sa të çuditshme aq edhe të pazakontë. Ngjallin mendime e reflektime mbi përjetimet e këtyre personaliteteve dhe shumë të tjerëve.

“E vërteta është se këtu mbizotëron frika, terrori. Po kush ka guxim të thotë jo, kush? Askush! Ama brenda zemrës sime sundojnë ëndrrat. E di që nëse jo unë, ata që do të vijnë pas meje do të vallëzojnë, do të hedhin hapat ashtu sikurse duan ata vetë. Asnjë sistem sundues nuk do të mund ta hedhë dot rrjetën e tij mbi nevojën e njeriut për të ushtruar vullnetin e lirë”, thotë personazhi i Musine Kokalarit dhe kjo vjen si mesazh përmbyllës i shfaqjes.

Kjo shfaqje vjen edhe si një bashkëpunim i veçantë ndërmjet artistëve të Kosovës e Shqipërisë. Bashkëproduksioni i “Artpolis” dhe Teatrit Eksperimental “Kujtim Spahivogli” ka bërë bashkë gjashtë aktorë e aktore nga Shqipëria dhe dy nga Kosova: Lulzim Zeqja, Loredana Gjeçi, Myzafer Zifla, Xhulia Musagalliu , Mikel Markaj , Edlir Gashi, Urim Aliaj , Altea Dulellari.

Këtë shfaqje, të krijuar enkas për “Shtëpinë me Gjethe”, publiku do të ketë rastin ta përjetojë edhe pak ditë: Pos të shtunën mbrëma, edhe më 11, 12, 13, 14 e 15 maj.

01.05.2022

“ÇIMKA” pasqyrim i të kaluarës së shqiptarëve, e thirrje për reflektim

Mbrëmjen e 1 majit, 2022 publiku pati rastin të përjetojë emocione të veçanta në premierën e shfaqjes “ÇIMKA”, me autor Shpëtim Selmani dhe regji të Zana Hoxhës.

E jetësuar në “Shtëpinë me Gjethe”, aty kur dikur përgjoheshin personalitete e qytetarë të thjeshtë, “ÇIMKA” vjen si pasqyrim i të kaluarës së popullit shqiptar, e thirrje për të reflektuar e mësuar nga ajo.

Publiku si “gjeth” apo “çimkë” përjetoi paralelisht dy botë paralele, diktaturën në Shqipëri dhe regjimin jugosllav në Kosovë. Historitë e përgjimeve, torturat, tmerri, dhe shtypja e mijëra shqiptarëve jetësohet me mjeshtëri përmes dy protagonistëve, Dervish Shaqa e Musine Kokalari.

Për regjisoren Zana Hoxha, protagonistët e shfaqjes “ÇIMKA” janë simbole të rezistencës në mënyra të ndryshme: “Një rapsod, qëndrestar përmes këngës, e tjetra një aktiviste, artiste disidente që dha jetën pa humbur integritetin e saj”.

Skenat ndërrohen. Publiku lëviz nga ngushticat e muzeut në hapësirat e jashtme të saj, për t’u prezantuar edhe me ankthin që ka përjetuar populli shqiptar për një kohë të gjatë. Kjo vihet në pah edhe përmes tablosë së Edison Gjergon, një piktor që ishte viktimë e regjimit totalitar në Shqipëri. Ankthi sa vjen e shtohet kur personazhet nuk arrijnë të gjejnë një hapësirë të përshtatshme për ta fshehur pikturën e Gjergos, që ishte goditur nga dora e çeliktë e censurës.

Por, ëndrrat, dashuria për lirinë dhe jetën, këngën dhe vallëzimin kulmojnë në takimin e Dervishit dhe Musinesë, viktima të regjimeve në të dy anët e kufirit. Personazhe që inspirojnë për jetën edhe sot e kësaj dite.

Shfaqja përmbyllet me një mesazh të fuqishëm nga Musine Kokalari: “E vërteta është se këtu mbizotëron frika, terrori. Po kush ka guxim të thotë jo, kush? Askush! Ama brenda zemrës sime sundojnë ëndrrat. E di që nëse jo unë, ata që do të vijnë pas meje do të vallëzojnë, do të hedhin hapat ashtu sikurse duan ata vet. Asnjë sistem sundues nuk do të mund ta hedhë dot rrjetën e tij mbi nevojën e njeriut për të ushtruar vullnetin e lirë”.

Produksioni : Teatri Kombetar Eksperimental “Kujtim Spahivogli” & Qendra Artpolis

Autor: Shpetim Selmani
Regjisore: Zana Hoxha

Aktorë/e: Lulzim Zeqja, Loredana Gjeçi , Myzafer Zifla, Xhulia Musagalliu, Mikel Markaj, Edlir Gashi, Urim Aliaj, Altea Dulellari

Kompozitor: Liburn Jupolli

Skenografia dhe Kostumet: Youliana Voykova – Najman
Asistentë regjie: Greta Baci & Kevin Rrapaj
Asistente teknike: Elira A Lluka
Koreografe: Valentina Myteveli

Kjo shfaqje mbështetet nga Ministria e Kulturës së Shqipërisë, Shtëpia e Gjetheve, Zyra e Presidentes së Kosovës, cfd dhe Buçaj.

📸 Andis Rado

#ZanaHoxha #Artpolis #TeatriKombetarEksperimental #Çimka #theater #documentary #tirana #prishtina #albanianart #muzeugjetheve #albania #kosova #artandcommunity

Më 25 qershor 2021 u dha premierë leximi skenik “Lojëra në Oborrin e Pasmë”, me regji të Zana Hoxhës, në Parkun e Qytetit në Prishtinës.

Trupa rezidente e Qendrës Artpolis realizoi këtë vepër të Edna Mazyas para një publiku me diversitet gjinor, në moshë e në etni, i cili e mirëpriti realizimin e kësaj vepre dhe temat e trajtuara në të.

Edna Mazya përmes veprës së saj na sjellë ngjarjen e vërtetë të përdhunimit të një vajze nga katër të rinj në Izrael, në vitet 1988-91. E përveç kësaj “Lojëra në Oborrin e Pasmë” vë në pah rrënjët e thella të sistemit patriarkal edhe në institucionet shtetërore, që vetëm sa shton peshën e shtypjes ndaj grave
Aktivisti, Durim Elshani, për këtë temë tha se, “nuk është e natyrshme që djali me qenë jo emocional, agresiv, dhunues e ngacmues. Është sistem pushteti i krijuar me norma të qarta, e me role të përcaktuara sipas konstrukteve sociale, ku për të qenë djalë i ‘mirë, i ndershëm e i dashur’ duhet me qenë agresiv, ngacmues e sundues. Prandaj djemtë gjatë përdhunimit nuk kishin frikë për dhunën që shkaktonin, se brenda hegjemonisë maskuliste ajo të bënë burrë të zotin”.

Autore: Edna Mazyac
Regjia: Zana Hoxha
Shqipëroi: Artur Lena

Aktorët/et: Zhaneta Xhemajli, Mikel Markaj, Edlir Gashi, Ismail Kasumi, Blerta Gubetini dhe Art Pasha

28.05.2021

Puna e palodhshme e Zana Hoxhës, regjisore e shfaqjes muzikore “Zgjimi i Pranverës” u shpërblye me çmimin shfaqja më e mirë për vitin 2020. Ky çmim u nda nga ministri i Kulturës, Hajrulla Çeku, zëvendësministri Sejnur Veshall dhe këshilltari për kulturë, Liburn Jupolli.

Kjo shfaqje e krijuar dhe prezantuar gjatë pandemisë arriti suksese edhe në edicionin e katërmbëdhjetë të ITF SkupiFestivali, me ç’rast fitoi çmimin “Grand Prix” si shfaqja më e mirë. Suksesi i shfaqjes nuk mungoi edhe në festivalin “Moisiu On” në Tiranë, që njërin nga çmimet e rrëmbeu aktorja Arta Muçaj e cila u shpërblye me çmimin “Aktorja më e mirë joprotagoniste”, me rolin e saj në shfaqjen muzikore “Zgjimi i Pranverës”.

Gjatë vitit 2021 janë dhënë disa repriza, Prishtinë, Gjakovë dhe Gjilan si dhe synohet të rrugëtojë edhe në festivalet jashtë Kosovës, përfshirë edhe Festivalin tradicional të teatrit shqiptar në Dibër, Maqedoni.

Shfaqja “Zgjimi i Pranverës” e autorit Frank Wedekind, është me regji dhe adaptim nga Zana Hoxha, prodhuar nga Artpolis – Qendra për Art dhe Komunitet dhe Teatri Kombëtar i Kosovës.

Për regjisoren e shfaqjes Zana Hoxha kryevepra e autorit Frank Wedekind “Zgjimi i Pranverës” ishte një thirrje artistike, dëshirë e nevojë për ta sjell atë në Kosovë, tutje duke e adaptuar atë në Kosovën e viteve të 90ta. Nevoja e të rinjëve për të kuptuar dhe për tu kuptuar ka qenë dhe vazhdon të jetë sfidë, sidomos historia që i ka përcjellë të rinjët tanë në vitet e 90ta, kohë protestash e rezistence, kohë kur liria kolektive dhe personale ishte e kufizuar nga regjimi politik i Millosheviqit dhe patriarkati mirëpo solidariteti mbante gjallë frymën e rezistencës kolektive.

• 

Rinia dhe nevojat e natyrshme të rinisë nuk kanë qenë prioritet andaj edhe informacionet për seksualitetin, ndjenjat, dashuria e përvojat e tyre kanë qenë të limituara dhe të neglizhuara nga familja, shkolla e shoqëria. Dhuna në shkollë, abuzimi fizik dhe seksual, paragjykimet, shtatëzania e paplanifikuar dhe aborti kanë qenë dhe mbesin probleme reale të shoqërisë sonë Kosovare.

Premiera e parë në kohë pandemie me COVID 19 “Zgjimi i Pranverës” rastis të adresojë mungesën e lirisë kolektive në Kosovë. Kjo shfaqje zgjon nevojën për të ngritur në diskutim tema të tilla “të ndaluara”, për të folur për ndjenjat, seksin dhe përvojat e para teksa ato ndodhin, nevojën për t’i ditur të gjitha, për t’i kuptuar e për t’i përjetuar.

• 

• 

Kjo shfaqje duke përfshirë të gjithë krijuesit e saj i dedikohet të gjithë të adoleshentëve të rënë në vitin 1998-1999 në luftën e fundit në Kosovë.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Autor: Frank Wedekind
Adaptimi & Regjia: Zana Hoxha

Aktorët:

Hajat Toçilla, Valmir Krasniqi, Labinot Raci, Arta Muçaj, Shkëlzen Veseli, Semira Latifi, Shpetim Kastrati, Qëndresa Loki, Verona Koxha, Flamur Ahmeti, Armend Ballazhi.

Muzikantët: Alzan Gashi, Arbër Salihu & Drin Tashi.
Koreografia: Robert Nuha
Kostumegrafia: Yllka Brada
Skenografia: Youliana Voykova – Najman
Inspicient: Bajram Mehemtaj
Asistente: Elira Lluka

Produksioni: Teatri Kombëtar i Kosovës & Qendra për Art dhe Komunitet – Artpolis.

• 

Foto: Meddy Huduti