All Posts By

Elira Lluka

Zëra të padëgjuar: “Gratë e Trojës” zërojnë rrëfimin e dhunimeve në luftë

Media: KTV
Titulli i storjes: Zëra të padëgjuar: “Gratë e Trojës” zërojnë rrëfimin e dhunimeve në luftë
Data: 10 nëntor 2024
Linku: https://www.koha.net/shtojca-kulture/zera-te-padegjuar-grate-e-trojes-zerojne-rrefimin-e-dhunimeve-ne-lufte

Nga: Col Mehmeti

Të vdekurit tashmë nuk preken, sepse frika, agonia, dhe vuajtjet rëndojnë më së shumti mbi ata që kanë mbijetuar. Me një dallim të shënueshëm prej veprës origjinale të Euripidit, ku perdet bien me vaje e tragjedi, kjo performancë sjell shpresë nëpërmjet ndërfutjes së momenteve me humor

Sot, shkrehja e thirrjeve kundër luftës mund të duket si gjëja më e lehtë për t’u bërë. Për fat të keq, ka raste e raste kur është si për dreq zor që të shquhet vija ndarëse mes zemëratës së njëmendët dhe gjakimit për të bërë kapital moral, shtirjes për drejtësi morale apo vetafirmimit egoist. Megjithëkëtë, kur thirrjet kundër luftës ngrihen mbi themele vuajtjesh njerëzore mes vigmash, çirrjesh e vajesh të pikëllimta, arti i madh e përshkon tejpërtej ndërgjegjen njerëzore. Mbi sfondin e së tashmes së tij me luftëra të kurrëmbarimta që po e pllakosnin Greqinë e shekullit të 5-të para erës sonë, Euripidi zëroi botën e brendshme copë-copë të grave fatkeqe dhe makthit të kudondodhur të luftës.

E krijuar në vitin e largmë 415 para erës sonë, drama Trōiades nuk sjell mejdanet heroike të Trojës, mësymjet plot dalldi kundër mureve e bedenave të saj, trillet e Zotave apo rrengjet e palëve të hasmuara. Përkundrazi, Hekuba, Kasandra, Andromaka, Helena dhe kori i grave të vrerosura janë heroinat tragjike në shkrumbnajën e luftës së hatashme. Fitues e humbës qëndrojnë njësoj përballë stivës me të vdekur, mes të cilëve janë edhe më të dashurit e tyre dhe gjithë ajo botë e shuar që duket sikur nuk ekzistoi askurrë. Nëpërmjet dramës së tij, Euripidi e rifrymëtoi të kaluarën homerike, madje anën më të errët të saj, për të aluduar tek e tashmja e zymtë dhe lemeritëse ku poliset greke, të zhytura në luftëra ndërmjet vete, po i skalisnin vetes një epitaf turpi.

Aty ku Euripidi vetëm me ngurrim shfaqte ndonjë kundërvënie ndaj Zotave për shpërfilljen e tyre, kjo performancë nga Prishtina plot guxim e pa fije frike thotë që vetë feja është fabrikë dhune. Bota e rrënuar e Trojës ka viktima andej e këndej, por të vdekurit tashmë nuk preken, sepse frika, agonia, dhe vuajtjet rëndojnë më së shumti mbi ata që kanë mbijetuar
 

Troja e lashtë, Troja moderne

Vepra antiluftë e Euripidit ka rezonime të gjithëkohshme e të gjithëbotshme, por rimbushja e saj me gjuhë të re, me zëra të rinj e prekje bashkëkohore është një grishje e fortë që të ulesh, posi teatërdashësit e dikurshëm athinas me rastin e Dionisisë, e të shohësh produksionin më të ri të Euripidit. Ndjesi të tilla shpërvilen edhe në performancën teatrore “Gratë e Trojës” e bashkëregjisoruar nga Zana Hoxha dhe Maja Mitić, që për të dytin vit me radhë u shfaq në Teatrin Dodona në Prishtinë. Me fillesë nga një proces krijues bashkëpunimi mes Prishtinës e Beogradit, shfaqjet e saj për dy mbrëmje me radhë, më 5 dhe 6 nëntor, vunë në pah një stërhollim performimi nga artistët e trupës së “Artpolisit” dhe kolegëve të tyre nga Serbia. 

Qysh më 1965, Sartri pati bërë një përshtatje të kësaj drame kurdoherë të re, e cila qëlloi të ishte protestë e fuqishme kundër luftës në Algjeri. Së fundmi, shkrimtari e aktori Shpëtim Selmani e sipërmori këtë sprovë kaq të vështirë, pra duke i dhënë një shije lokale e një jeh gjithandej botës. Teksti i tij e ruan kuadrin origjinal me zota e vdekatarë, e megjithatë përditësimi i tij dramaturgjik rezonon gjerë e gjatë në realitetet e ditëve tona. 

Nëpërmjet zërave të personazheve femra që janë kurthuruar në mynxyrën e vet – si puna e Hekubesë gjëmëmadhe, Andromakës fatkeqe, Kasandrës fatthënëse e Helenës sfiduese – ai shtjell dhembjen e pareshtur të Kosovës me britmat, vajet e vuajtjet e 20 mijë grave që ishin viktima të dhunimit gjatë luftës. 

“Familjet e lumtura janë që të gjitha të njëjta; secila familje e palumtur është e palumtur në mënyrën e vet”, ishin fjalët e Tolstoit, me të cilat e hap romanin e tij mbi zhbërjen psikologjike të heroinës së tij moderne, Ana Karenina. Këto fjalë disi mund të përshtaten edhe këtu për të thënë se çdo dhembje njerëzore ka një shenjë unike, që kërkon përpjekje për ta kapur botën e brendshme të zhbërjes e rrënimit psikologjik që shpesh kalon i pazë. 

Derisa στιχομυθία (stikhomythia) e origjinalit euripidian flet me gjuhë moderne, ai sakaq merr fuqi kundër luftës e mizorive të saj. Kjo më së miri gjen shprehje nëpërmjet monologëve të Selmanit (i cili, njashtu, është pjesë e kastit të shfaqjes). Kapërthurja e dy kohërave të ndryshme është drejtpeshuar mjeshtërisht me anë të thyerjeve të “murit të katërt” dhe referencave të herëpashershme moderne: “E gjithë bota është Troja jonë e lashtë dhe Troja juaj moderne. Mijëra kuaj, jo prej druri, por prej çeliku… fluturojnë. Pegasusë të hekurt që hedhin bomba andej e këndej”.

Të gjallët vuajnë

Përtej aspekteve të saj teknike, performanca si sipërmarrje është larg më kërkuese sesa që mund të pritet. Përveç sfidave të një fqinjësie ende të vështirë me plot smira, paragjykime e armiqësira, “Gratë e Trojës” u përballën edhe më një problem shtesë. Vallë dy gjuhët e shfaqjes, shqipja e serbishtja, do të shkonin mirë me njëra-tjetrën? Si produksion dygjuhësh, puna e dy regjisoreve Zana Hoxha dhe Maja Mitić meriton veçse lëvdata. Dygjuhësia shkrihet kaq sublimisht me ndërveprimin e një kasti të zgjedhur me aktorë si Maja Mitić, Shpëtim Selmani, Semira Latifi, Branka Stojković, Qëndresa Kajtazi, Labinot Raci dhe Aleksandar Stoimenovski. Andaj, mund të thuhet lirshëm se as audienca vendore e as ajo e huaj nuk mund të vërë re ndonjë inkonsistencë. 

Janë dy detaje skenografike që e kanë hak vlerësimin: në skenën e hapjes, janë improvizuar valë deti, nga të cilat del Poseidoni që vajton rënien e Trojës. E gërshetuar me efektet zëruese nga gjëmimi i valëve të detit, kjo përfton ndjesinë e një pashprese të plotë përballë provanisë së pashpirt e memece që i ka braktisur vdekatarët. Gjatë performancës, herë pas here shfaqen edhe pendla që pezullojnë në ajër, një element ky që përpuqet me fytyrat pikë e vrer të grave fatkeqe, duke e theksuar brishtësinë e jetës së tyre. Ç’është e vërteta, këto janë strategji të mrekullueshme regjisoriale që shfrytëzojnë elemente të tilla për të vënë në spikamë përpjekjet vigane të grave kundër forcave të gjithëfuqishme.

Në origjinalin grek, thuajse secili deklamim i personazheve femra përmban shpërthime dhembjeje e pikëllimi (në origjinal ka pa fund raste vajtimesh si aiaí aiaí, ottototototoí, ió ió, aiaí, dhe é é, të cilat, në kohën e Euripidit, ishin evokime realiste nga jeta e përditshme). Sado që agonia e këtyre grave fatprera pezullon në ajër, performanca si tërësi është një ndërlojë e bukur mes dialogësh të goditur, një skene të thjeshtë por tërheqëse, dhe muzikës, e cila kap gjendjet kontrastuese e të ndryshueshme të personazheve. 
Është një lojë që bën tok vargje euripidiane me evokime krejt moderne, duke e theksuar fatin e gjëmshëm të 20 mijë grave të dhunuara gjatë luftës në Kosovë. Kjo ndërdyshje mendore e fizike më së miri jepet nga Andromaka: “Ata më detyruan të jetoj”. 

Ngjan shpesh, sidomos në momente agonie, që të dalin në sipërfaqe shpërthime të thella ekzistencialiste: “Vetëm të vdekurit nuk ndiejnë dhembje”. Aty ku Euripidi vetëm me ngurrim shfaqte ndonjë kundërvënie ndaj Zotave për shpërfilljen e tyre, kjo performancë nga Prishtina plot guxim e pa fije frike thotë që vetë feja është fabrikë dhune. Bota e rrënuar e Trojës ka viktima andej e këndej, por të vdekurit tashmë nuk preken, sepse frika, agonia, dhe vuajtjet rëndojnë më së shumti mbi ata që kanë mbijetuar. 

Me një dallim të shënueshëm prej veprës origjinale të Euripidit, ku perdet bien me vaje e tragjedi, kjo performancë sjell shpresë nëpërmjet ndërfutjes së momenteve me humor. Ky është një tjetër shembull i thyerjes së “murit të katërt” kur autori dhe aktori, Shpëtim Selmani, rijetëson një skenë që ngjan aq shumë me “Deconstructing Harry” të Woody Allenit: si nga hiçi, ai përballet sy me sy me personazhet e tij reale, nga jeta e përditshme, plot me rrebe, që i ankohen për fatet që ai ua shortoi atyre. Ka shpresë, prandaj, ka edhe jetë!

Shfaqja ‘Gratë e Trojës’, thirrjet shqip e serbisht që shkundën skenën e “Dodonës” në kërkim të paqes

Media: Kallxo.com
Titulli i storjes: Shfaqja ‘Gratë e Trojës’, thirrjet shqip e serbisht që shkundën skenën e “Dodonës” në kërkim të paqes
Data: 07 nëntor 2024
Linku: https://kallxo.com/kulture/shfaqja-grate-e-trojes-thirrjet-shqip-e-serbisht-qe-shkunden-skenen-e-dodones-ne-kerkim-te-paqes/

Nga: Isa Vatovci

Historia më tragjike e pushtimit dhe shkatërrimit të Trojës antike pasqyrohet me robërimin e grave trojane nga grekët; mbretëreshës Hekuba, Kasandrës, Poliksenës e Andromakës.

Të përjetësuar me tragjedinë “Gratë e Trojës”, të shkruar nga Euripidi, pas fundit të Trojës ato ndahen nga mbretërit e princërit grekë si plaçkë lufte-robëresha.

Kjo histori e dhimbshme i ka shërbyer Qendrës për Arte dhe Komunitete, “Artpolis” dhe një grupi artistësh nga Beogradi (Serbi) për të krijuar shfaqjen “Gratë e Trojës”, duke treguar se dhimbja dhe realiteti trojan vazhdon të jetojë edhe në kohën tonë.

Me dramaturgji dhe regji të Zana Hoxhës dhe Maja Mitiq (Maja Mitić), dhe me tekst bashkëkohor nga Shpëtim Selmani, “Gratë e Trojës” është shfaqur të martën më 05.11.2024, në Teatrin “Dodona” në Prishtinë.

E inskenuar nga aktorë shqiptarë e serbë, “Gratë e Trojës” shpalosi vuajtjet e grave pas luftës, duke nxjerrë në pah dhunën edhe brutalitetin ndaj tyre.

E veçanta e shfaqjes është se aktorët shqiptarë flasin shqipe, ndërsa ata serbë serbisht, gjatë gjithë shfaqjes, të titruar në gjuhën angleze.

Shfaqja sjell përmes qasjes feministe ndjeshmërinë dhe qëndresën e grave përballë terrorit të luftë, nga Greqia antike e deri në ditët e sotme, ku luftërat po bëjnë kërdi. Gratë trojane udhëtojnë në kohë duke ri-sjellë tragjedinë e grave të që kanë përjetuar luftën e fundit në Kosovë, luftën në Gaza, Ukrainë, e gjetiu. Shfaqja bën thirrje për paq dhe fundin e konflikteve në botë, një thirrje që mori duartrokitjet e publikut.


Pamje nga shfaqja “Gratë e Trojës”. Foto: KALLXO.com.

“Troja, metafora për krimet e sotme”

Aktorja serbe, Maja Mitiq, tha për KALLXO.com se “Gratë e Trojës” flet rreth luftës, që në këtë moment po ndodhë në Gaza ose në Somali, apo luftës gjatë vitet e të ‘90-ta në Ballkan, në ish-Jugosllavi. Ajo thotë se arti duhet të fitojë përballë luftës.

“Ndjehem sikur gjithmonë arti duhet të fitojë, jo lufta dhe jo vrasja, përdhunimi, kush e di sa artistë në këto kohë nga Gaza apo Ukraina që janë emigrantë. Ne mendojmë për këta njerëz, janë nga lufta, janë emigrantë dhe kjo është arsyeja pse e pyes skenaristin, pse nuk i keni përfshirë edhe disa zota nga mitologjia greke që mund t’i mbronin pak, ndoshta do të mund t’i ndalnim këto luftëra që po ndodhin”- thotë Mitiq, e cila është edhe bashkëregjisore e shfaqjes, “Gratë e Trojës”.

Mitiq thotë se “Gratë e Trojës” do të shfaqet 22 dhe 23 nëntor (2024) në Qendrën për dekontaminim Kulturor në Beograd. Sipas saj, është e vështirë të sjellësh narrativat e luftës përmes artit. Por, siç thotë, janë tema të rëndësishme për ndryshimin e shoqërisë. “Unë zakonisht po zgjedh tema që janë të rëndësishme për ndryshimin e shoqërisë, sepse besoj se mund të bëj ndryshim”- tha Mitiq.

Aktori Shpëtim Selmani, që ka dramatizuar tekstin modern të shfaqjes, tha për KALLXo.com, se qëllimi i shfaqjes është që tw tregohet se Troja ekziston edhe në ditët e sotme.

“Ideja e shfaqjes është të tregojmë se vuajtja e grave ekziston ende, që sot ende ekziston Troja, në vendet të ndryshme ku ka luftëra, histori që janë të ngjashme me tragjeditë e lashta greke, jemi mbështet te vepra e Euripidit, ‘Gratë e Trojës’, e kemi bërë një gërshëtim me konflikte aktuale dhe i kemi lidhur situata”- tha ai.


Pamje nga shfaqja “Gratë e Trojës”. Foto: KALLXO.com.

Sfida e dygjuhësisë

Regjisorja Zana Hoxha, tha për KALLXO.com se shfaqja “Gratë e Trojës” është rezultat i një procesi të gjatë punë. “Nuk ka qenë lehtë, gati një vit gjysmë, është një prej proceseve më të vështira që i kam bërë në jetë”- tha ajo. Hoxha tha se shfaqja edhe pse bazohet në një prej tragjedive greke, flet për realitetin e sotëm. “S’kam dashur me i ik asaj çfarë po ndodhë, nuk kam mund me realizua ‘Grat e Trojës” pa e aktualizuar, pa dhënë një pjesë të Kosovës, Gazës, e asaj çfarë po ndodhë sot në botë”- tha Hoxha

Por, sfidë për të ka qenë realizmi i një shfaqje ku aktorët shqiptarë flasin shqip, ndërsa ata serbë serbisht, gjatë gjithë shfaqjes. Por, spas saj, ky është një hap historik. “Natyrisht, ka qenë sfiduese me punua në dy gjuhë se asnjë aktorë nuk e ka ditë gjuhën e serbe, ose aktorët serbë gjuhën shqipe. Vetëm unë i kam ditë të dyja gjuhët dhe ndonjëherë i jepja indikacionet në të tri gjuhët, shqipe, anglisht, serbisht”- ka thënë ajo.

Shfaqja “Gratë e Trojës”, sipas regjisores Hoxha do të shfaqet në Beograd në Serbi, më 22 dhe 23 nëntor (2024). Ndërsa tashmë regjisorja Hoxha ka marrë ftesë për pjesëmarrje në Itali për vitin e ardhshëm (2025).

“Revolt. She Said. Revolt Again.”

Nga: Shqipe Malushi

28 Shtator 2024 | 21:00-22:10 | Teatri Oda, Prishtinë

Shkruar nga: Alice Birch | Regjisore: Zana Hoxha | Aktoret: Olive McHugh, Tanaka Mpofu, Xixi Xiao, Natalia May | Prodhim i: Akademisë së Muzikës dhe Dramës në Londër (LAMDA)

Më 28 Shtator 2024, Zana Hoxha solli për herë të parë në Kosovë pjesën teatrore të Alice Birch, “Revolt. She Said. Revolt Again”, në Teatrin Oda gjatë Festivalit FemArt 12. Shfaqja, e cila pati premierën e saj së fundmi në Teatrin Orange Tree në Londër, u prodhua nga LAMDA dhe mahniti edhe publikun në Prishtinë, ku shumë njerëz u ulën edhe në dysheme për shkak të pjesëmarrjes së madhe. Mes publikut ishte edhe Ambasadori Britanik, i cili përgëzoi personalisht regjisoren dhe aktoret.

“Revolt. She Said. Revolt Again” sfidon idetë tradicionale se si gratë duhet të sillen, duke përdorur një seri skenash të guximshme dhe provokuese për të vënë në dyshim gjuhën, marrëdhëniet, punën dhe normat e përditshme. Shkrimi i Alice Birch dekonstruon këto pritshmëri shoqërore, duke i rimagjinuar ato në mënyra të guximshme. Regjia e Hoxhës e çon këtë më tej, duke përmbysur veprimet dhe fjalët e zakonshme, nga simbolika e propozimeve për martesë deri te rishikimi i nënës, plakjes dhe dashurisë.

Pjesa reflekton idenë se “gratë e sjellshme rrallëherë bëjnë histori” dhe nxjerr në pah gjuhën kufizuese që ka kontrolluar gratë për shekuj me radhë. Zana Hoxha thekson këtë, duke u lejuar aktoreve të eksplorojnë fjalët dhe veprimet në mënyra që sfidojnë teatrin tradicional. Gratë, të luajtura nga McHugh, Mpofu, Xiao dhe May, shfaqin një seri emocionesh të papërpunuara, shpesh të pakëndshme, duke e bërë audiencën të reflektojë mbi kufizimet shoqërore të thelluara. Një skenë mbresëlënëse, ku një grua përfshihet me një shalqi të thyer, sfidon kufijtë e intimitetit dhe vetë-eksplorimit, duke provokuar audiencën të përballet me rezervat e saj mbi lirinë.

Pjesa është e ndarë në tre pjesë, secila duke eksperimentuar me teknika të ndryshme tregimi. Në një skenë të paharrueshme, katër gra nga gjenerata të ndryshme përballen në heshtje me audiencën, duke përfaqësuar sfidat që gratë përballen ndër shekuj. Ky moment, si pjesa tjetër e shfaqjes, sfidon kufirin mes aktorit dhe personazhit, duke bërë që publiku të ndihet i përfshirë në përvojën që po ndodh.

Regjia inovative e Zana Hoxhës i inkurajoi aktoret të thyejnë normat tradicionale të teatrit, duke dhënë një mesazh të fuqishëm se patriarkati nuk është një strukturë e pandryshueshme, por një konstrukt shoqëror që mund të shpërbëhet. Përtej politikave gjinore, pjesa eksploron tema më të thella të zgjedhjes, lirisë, fuqisë dhe kontrollit.

Shfaqja përfundoi me ovacion, ndërsa aktoret ngritën pankarta mbi kokat e tyre, duke ftuar publikun të bashkohej me to duke thirrur “NE KEMI ZGJEDHJE.” Nëpërmjet qasjes së guximshme të Zana Hoxhës, audienca në Kosovë dëshmoi fuqinë e grave që sfidojnë kufijtë dhe u inkurajuan të reflektojnë e të bëhen pjesë e thirrjes për ndryshim. Shfaqja lë pas pyetje që kanë nevojë për kohë për t’u përpunuar: A kemi lejuar ndonjëherë veten të jemi aq të lirë sa të hedhim poshtë kufizimet e imponuara nga shoqëria?

“Revoltë. Ajo tha. Revoltohu sërish.” hapi rrugë për veprim përmes teatrit

Nga Gili Hoxhaj

Në rebelim nuk mjafton vetëm mendimi – të paktën jo për gratë e shekullit 21. Andaj shfaqja me titull “Revoltë. Ajo tha. Revoltohu sërish.” i jep zë kësaj nevoje. Me tekst të Alice Birch e regji të Zana Hoxhes, shfaqja e prodhuar në Angli erdhi me një kastë të aktoreve që shpërfaqin veçantinë e lojës në skenë – ajo në rrugën e saj në Prishtinë e mbajti publikun të mbërthyer dhe interaktiv mu në zemër të Prishtinës, në teatrin “ODA” në kuadër të edicionit të 12-të të FemArt-it. Një kurorë për ato që hynin për ta parë shfaqjen ishte diçka që regjisorja e kishte vënë për t’i dhënë frymën e vendit prej nga ishte krijuar shfaqja. Zana Hoxha u kthye në Kosovë me një shfaqje më ndryshe se krejt çfarë kishte krijuar në karrierën e saj të gjatë prej aktivisteje e regjisoreje. Na mësoi të revoltohemi dhe të luajmë me revoltën tonë në një mënyrë tjetër në një krijim modern. Aktorja Tanaka Mpofu që në fillim i drejtohet njërës nga vajzat e publikut me një kompliment për vathët dhe pyetje se ku i ka gjetur. Një intimitet në skenë të parë. Skena më pas, e njëjta do të krijonte interaksion me shumë nga publiku, kësaj radhe me ca fjalë të mira sa për sy e faqe e pyetja do të ishte “A do të votosh për mua?”. Mori ca “po”. Por, si aktore edhe për lojën e saj do të merrte shumë “po” për energjinë kur kërkohej dhe mospërfilljen ndaj situatave për rreth. Dinte të luante me situatat. T’i vendoste personazhet e tjera në to dhe vetë t’i përcillte me dilema – kështu për të hapur debat. Një skenë për dashurinë dhe seksualitetin mes dy personazheve do të vinte më pas. Ishin disa mënyra për të kaluar dhe të kjo – madje disa mënyra për ta shprehur dhe për ta dëshiruar tjetrën. Tanaka Mpofu  thotë se gjithë fuqinë e saj në lojë ishte inspiruar nga pasioni i vetë regjisores.

“Më pëlqejnë punët që kanë qellim mbrapa. Jam e inkurajuar nga pasioni i Zanës për feminizmin dhe për të luftuar për fuqizimin e grave. Ftesa e saj për ne në Kosovë ishte shumë emocionuese. Njerëzit këtu janë shumtë hapur dhe mikpritës dhe gjithçka ishte e lehtë këtu”, ka thënë ajo fill pas shfaqjes.

Aktoret me një ton të qetë jepnin mesazhet. Erën e shalqirit të shpërndarë në tokë do ta lidh gjithmonë me këtë shfaqje. Një mënyrë për të protestuar – me shalqirin e ndarë në copë dhe pastaj copët edhe do të shijoheshin. Aktoret me rolet që i ndërronin luajtën me sensualitetin e tyre, me nevojën për një jetë më të mirë ekonomike dhe liri në vendin e punës, për përfshirjen dhe pushtetin në politikë, për dëshirën për tu qenë të pranuara dhe të bindura që janë krijuar nga diçka më e mirë. Ato në dialog të shprehjes së dashurisë treguan se ka plot mënyra për ta vlerësuar dhe për t’i thënë tjetrit/es që e do. Flitet dhe për martesën në disa kontekste – si mënyrë e pranimit dhe shpesh e refuzimit. Shfaqja bartë preokupimet e shekullit të kaluar por flet për gratë e këtij shekulli që janë mes hapësirës së shtëpisë, jetës publike, asaj familjare e dashurore – e gjithkah kërkojnë pak më shumë kohë për vete. Olive McHugh, Tanaka Mpofu, Xixi Xiao, Natalia May secila kishte një veçanti që se kishte tjetra dhe secila nxirrte më të mirën nga tjetra.  Shfaqja është produksion i LAMDA dhe Orange Tree Theatre që regjisorja e ka krijuar gjatë studimeve master në Angli dhe ishte shfaqur në festivalin GreenHouse. Si shfaqje inovative e me shumë intensitet që se lë jashtë as publikun, ajo erdhi edhe në FemArt. Nuk mjaftuan as situatat komike. Na mësoi se revolta mund të bëhet pa e ngritur zërin, por duke diskutuar vazhdimisht për atë që na takon. Lë vend për të hapur debate të reja feministe. I transformon temat dhe të bën të ngresh pyetje në një ambient ku gratë flasin për vete. Gjuhën e autores Alice Birch, regjisorja Zana Hoxha e ka vendosur në një kontekst që i flet secilit. Veçmas që i flet kohës së tanishme – me guxim. Kur e kishte marr për herë të parë në duar tekstin, regjisorja Hoxha thekson se ishte shokuar.

“U impresionova nga mënyra sesi dekonstruktonte gjuhën, sjelljet dhe faktorët e tjerë socio-kulturorë në ndërtimin e feminitetit”, është shprehur ajo. “Performanca dukej se rezononte me metodën time artistike dhe aktiviste. Birch sfidonte shtypjen patriarkale dhe bënte pyetjen kryesore: “Çfarë na pengon të bëjmë diçka vërtet radikale për t’i ndryshuar ato?” (Birch, 2016). Kjo reflektonte përsëri angazhimin tim për të nxitur mendimin kritik dhe për të hapur rrugë për veprim përmes teatrit”, ka theksuar Zana Hoxha. Ajo vërehet se e ka eksploruar në temel tekstin dhe narrativen që përcjell për ta pasuruar më tej me përvojën e gjatë në artin feminist. Edhe sikur të mos e dëgjoje asnjë fjalë te aktores Olive McHugh, në sytë e saj lexon shqetësimin që mbetet peng për të dëgjuar një fjalë të mirë prej nënës. E ka instiktin e fort të amësisë, por ka një fëmijëri të munguar. Teksa flet me sy i përgjërohet momentit në një skenë tryeze të zakonshme me një vazo me lule e bukë me një tegull me reqel. Është një zhytje e thellë e një bagazhi familjar e një drame të pshtjelluar familjare pasojat e së cilës trashëgohen. McHugh thotë se që nga koha kur kanë lexuar skripten thotë se janë ndjerë sikur është një ndjenjë e vecantë në sallë dhe janë ndjerë shumë të sigurta për të eksploruar karakteret.   “Oo unë e dua Zanën që nga dita ime e parë në Londër. Kam pasur një lidhje të mrekullueshme me të dhe kur më tregoi se do duhej të vija në Kosovë, nuk e kam besuar se do të vi pikërisht këtu të luaj këtë shfaqje. Energjia e FemArt është e mrekullueshme, njerëzit që vijnë këtu edhe ata që nuk janë aktorë e kanë një energji shumë të vecantë. Do ta kujtoj gjithmonë kohën këtu”, shprehet aktorja Olive McHugh.

Intensive, energjike dhe provokative përgjigjet e publikut e formësojnë rrjedhën. Kur aktorja Xixi Xiao i drejtohet dikujt nga publiku se cilën nga të drejtat duhet t’ua plotësojë ekipit që kërkon më shumë pushim e kërkesa të tjera që lidhen me jetën e punës, aktorja pret përgjigjen, një edhe e merr. Në rastin tjetër vonesa e bën të heqë dorë nga përgjigja. “Shumë ngadalë, nuk kam kohë për këtë”, shprehet ajo teksa i kthehet lojës e bindur. Dha një mesazh që secili duhet ta respektojë kohën e vetes, kohën e shfaqjes dhe të publikut.

“Kam bërë rishikime të vogla në tekst për ta bërë atë më të rëndësishëm për një temë post-apokaliptike dhe qasje feministe. Kam sjellë në lojë njohuritë e mia të mëparshme mbi teorinë feministe dhe punën e mëparshme të kryer, me fokus në luftimin e narrativave kulturore që nënrendisin gratë (Butler, 1990). Teksti ishte një skelet i gjallë nga i cili aktorët mund të krijonin performanca komplekse dhe të lejonte një eksplorim të thellë”, thekson tutje Zana.

Për të protesta e madhe ishte ideja e parë e kësaj shfaqjeje. Një protestë kundër sistemeve dhe vlerave që sjellin kolapsin e shoqërive dhe ekologjive. Skena ishte një botë e shkatërruar, mbetje e strukturave patriarkale; ishte bazuar në teoritë e eko-feminizmit, që lidhin shfrytëzimin e natyrës me shtypjen e grave.  Regjisorja dhe dramaturgia Shqipe Malushi tha se kjo ishtë një shfaqje teatrale guximtare dhe eksperimentale qe sfidon idetë tradicionale rreth asaj se si gratë duhet të sillen.

“Zana Hoxha përqafoi këtë ndjenjë të çrregullimit duke inkurajuar aktoret ti thyenin rregullat e zakonshme të teatrit”, u shpreh ajo pas shfaqjes.

Në bashkëpunim me dizenjatoren e skenës dhe kostumeve, Grace Rumsey, Hoxha ka punuar intensivisht duke përcjell një praktikë të qëndrueshme që tregon ndërgjegjësim mjedisor në teatër duke përdorur kostume të recikluara. Edhe në kontekst të skenës e veshjeve u prekë një aspekt i rëndësishëm. Në skenën e bërë gjithë lëng shalqiri, aktoret përmblidhen dhe e pastrojnë skenën gjatë shfaqjes –  kështu për të kaluar te akti tjetër i saj. Një formë tjetër ndërgjegjësimi në teatër e regjisorja u bashkohet në rivendosjen e skenës për aktin tjetër. Zana me ekipin depërtoi me një vizion krijues. Një vizion të atyre që e ngrenë lart thirrjen për zgjedhjet e tyre. Zgjedhje me shumë guxim!

Zana Hoxha në ndërtim të urave të bashkëpunimit përmes IETM Caravan Ljubljana

Nga 14-17 mars 2024, Zana Hoxha, Drejtore Ekzekutive e Artpolis, mori pjesë në IETM Caravan Ljubljana, një platformë e rëndësishme ndërkombëtare e arteve performative.

Gjatë kësaj ngjarje të rëndësishme kulturore në Ballkan, mbi 60 profesionistë dhe anëtarë ndërkombëtarë të IETM eksploruan skenën e pavarur të arteve performative në Slloveni, përmes paneleve, diskutimeve dhe prezantimeve artistike.

Kjo përvojë ishte një mundësi e jashtëzakonshme për të ndërtuar ura bashkëpunimi ndërmjet skenës artistike të Kosovës dhe artistëve ndërkombëtarë.

Nga kjo vizitë e Hoxhës në Slloveni rezultoi edhe me sjelljen e artistëve ndërkombëtare në edicionin e 12-të të Festivalit FemArt, dhe fillimin e bashkëpunimeve afatgjate për prezantimin e shfaqjeve të Artpolis jashtë vendit.

Artpolis mbetet i përkushtuar ndaj zhvillimit të dialogut ndërkulturor dhe fuqizimit të rrjeteve artistike për një ndikim të qëndrueshëm në art dhe shoqëri.

“Tatuazhi i trëndafilit” nëpër ngjyrat e jetës gjen dashurinë

Media: KTV
Titulli i storjes: “Tatuazhi i trëndafilit” nëpër ngjyrat e jetës gjen dashurinë
Data: 16 korrik 2023
Linku: https://www.koha.net/shtojca-kulture/385374/tatuazhi-i-trendafilit-neper-ngjyrat-e-jetes-gjen-dashurine/?fbclid=IwAR1AE5vB0X1DvT8hI0eB13b05LUjdrYBXisc651t3oZRxdvmJ2HT0Cmkstc

Nga: Fisnik Minci

Ka ardhur ashtu siç edhe e ka pasur synim: përrallë pasionante e besëtytnive, premtimeve dhe mundësisë së dashurisë dhe pasionit pas një zemre të thyer. Me qasje interaktive me publikun në skenën ‘black box’ të vendosur në Qendrën Kulturore Boshnjake në Prizren, drama e njohur e Tennessee Williamsit, inskenuar nën regji të Zana Hoxhës, vjen me thirrjen për hapjen e zemrës dhe gjetjen e shpresës edhe aty ku nuk pritet

Komedia romantike “Tatuazhi i trëndafilit” nga autori Tennessee Williams, që mbetet një simbol i dashurisë, seksit, cenueshmërisë emocionale dhe riprodhimit është vënë në skenë nga teatri i qytetit “Bekim Fehmiu” falë angazhimit të regjisores Zana Hoxha. Drama është realizuar në skenën ‘black box’ të vendosur në Qendrën Kulturore Boshnjake duke integruar në lojë edhe publikun, i cili në fund të shfaqjes me duartrokitje të gjata ka shprehur mirënjohjen për performancën gati dyorëshe të aktorëve Aurita Agushi, Rifat Smani, Liridona Shehu, Alban Krasniqi, Xhevdet Doda, Beslidhje Bytyqi, Valmira Hoti dhe Zana Duraku.

Ngjarja në këtë dramë është e vendosur në një komunitet të vogël siciliano-amerikan. Aty Serafina delle Rose që është interpretuar nga aktorja Aurita Agushi, është një grua dhe nënë e zjarrtë dhe e pasionuar, e cila pas vrasjes së burrit kontrabandues, mbyllet nga jeta dhe dashuria. Në ndërkohë, përplaset shpesh edhe me rrethin e saj, ndërkohë që edhe vajza e saj Rosa përballet me barrierën e vendosur nga ajo.

Por situata ndryshon, kur rastësisht një shofer kamioni arrin në shtëpinë e Serafinës.

Shfaqja sipas përshkrimit të dhënë nga teatri i qytetit, është një përrallë pasionante e besëtytnive, premtimeve dhe mundësisë së dashurisë dhe pasionit pas një zemre të thyer. Me këtë rast ofron një komedi të zgjuar dhe interaktive me publikun, ndërsa u kujton atyre që të hapin zemrat e tyre dhe të gjejnë shpresën atje ku nuk e presin. Gjithashtu, adreson temën e represionit seksual si një temë e fortë dhe e vazhdueshme, mirëpo duke e kthyer historinë e saj në një pasion, romancë dhe shpresë.

Image

Për aktoren Aurita Agushi ky projekt ka shënuar bashkëpunimin e radhës me teatrin “Bekim Fehmiu” në Prizren. Procesin e punës me aktorët rezidentë e ka përshkruar si të mirë, ndërkohë që ka ofruar hollësi edhe për sfidat në interpretimin e rolit të saj.

ka qenë edhe shumë e lehtë. Pjesën e njoh shumë moti, edhe Tennessee Williams është njëri prej autorëve të preferuar për mua. Ka qenë pak sfiduese kjo puna e aksentit italian, aty është dashtë të koncentrohem më shumë. Edhe të bëj analizë pak më të thuktë personazhit të Serafinës, sepse është një personazh kompleks, shumëdimensional, që varion gjatë gjithë performancës, tragjedia që i ka ndodhur, pastaj e rigjen dashurinë, paragjykimet dhe gjykimet që ia bën rrethi, edhe këtu është dashtë me u ndalë me bë një analizë më të thuktë edhe po besoj që bashkë me Zanën, regjisoren, me kolegët e mi, posaçërisht me Rifatin (Smani), partnerin tim në skenë, kemi punuar shumë ngushtë dhe po besoj që kemi bërë një punë shumë të mirë”, ka thënë Agushi.

Xhevdet Doda, i cili ka interpretuar rolin e At De Leos ka vlerësuar se ambienti i krijuar me “black box” i ka afruar me publikun dhe njëherësh është shprehur i kënaqur me punën ekipore në këtë projekt.

i kënaqur me realizimin e rolit tim. Është një rol, që jam përpjekur me i dhënë disa ‘mëlmesa’ artistike, natyrisht me sugjerimet e regjisores. Jam shumë i kënaqur me ekipin, jam shumë i lumtur për këtë premierë edhe shpresoj që kjo shfaqje ta gjejë rrugën te publiku ynë”, ka thënë Doda.

Regjisorja Zana Hoxha ka vlerësuar se bëhet fjalë për projekt të punuar me dashuri të ndërsjellë, ku si rrjedhojë edhe realizimi ka ecur me lehtësi dhe me energji të mirë.

“Dhe gati si shfaqja që ta jep njëfarë realiteti pak më roze, pak më ndryshe, më optimist, dhe ka qenë një lloj ngadhënjimi do të thosha, sepse ne fillimisht duhej të punonim në ndërtesën origjinale të teatrit të Prizrenit dhe për shkak të renovimit u vendosëm këtu. Mirëpo çdo gjë është mirë kur përfundon mirë, si shfaqja sonte që filloi me momente më dramatike pastaj u zhvillua, dolën në pah edhe ngjyrat tjera të jetës, sepse jeta ka ngritje, ka ulje, ka sfida por ka edhe shumë dashuri nëse dëshirojmë të shohim”, ka thënë Hoxha.

Në audiencë ka qenë i pranishëm edhe profesori universitar, regjisori e dramaturgu Fadil Hysaj, i cili ka vlerësuar lojën e aktorëve, punën e regjisores dhe reagimin e publikut.

filloj prej aktorëve, vërtet një lojë jashtëzakonisht e bukur, një regjisore brilante, Zana Hoxha, një lexim i një kryevepre dramaturgjike e Tennesee Williamsit që në kuptimin gati autorial e zbërthyer në një dimension, që një dramë të thellë të një gruaje e shndërron, i jep jetë, e kthen nga komedia edhe në njëfarë mënyrë një lloj çlirimi që e përcjellë, për të cilin ne kemi nevojë. Edhe kuptohet ajo lufta kundër së keqes, kundër vuajtjes fillon edhe fitohet brenda vetes, jo jashtë vetes. Edhe është një shfaqje shumë e bukur e ndërtuar me finesë, me një aktrim brilant që mendoj se është e rrallë si e tillë dhe uroj që të ketë jetë të gjatë në skenë dhe ta shohin shumë, shumë njerëz”, ka thënë Hysaj.

Kjo shfaqje është premiera e tretë pas fillimit të rinovimit të objektit të teatrit. Premiera e parë ka qenë shfaqja “Fausti”, një koproduksion mes Teatrit “Bekim Fehmiu”, Teatrit Kombëtar të Kosovës dhe Teatrit të Gjilanit. Ndërsa premiera e dytë ka qenë shfaqja për fëmijët “Afërdita përsëri në shkollë”. Sivjet teatri “Bekim Fehmiu” ka realizuar edhe ciklin e parë të leximeve skenike të dramës bashkëkohore të Kosovës.

TATUAZHI I TRËNDAFILIT

14.07.2023

Në një komunitet të vogël siciliano-amerikan Serafina delle Rose është një grua dhe nënë e zjarrtë dhe e pasionuar. Kur burri i saj Rosario vritet teksa kontrabandonte, Serafina mbyllet nga jeta dhe dashuria.

Ajo i injoron thashethemet e qytetit dhe jeton në hutim derisa vajza e saj Rosa deklaron veten e dashuruar. E frustruar dhe zemërthyer, Serafina sulmon me zemërim këdo që arsyeton me të. Kjo derisa një shofer kamioni arrin në derën e saj. Shfaqja që Tennessee Williams e quajti “loja e tij e dashurisë për botën”, është një përrallë pasionante e bestytnive, premtimeve dhe mundësisë së dashurisë dhe pasionit pas një zemre të thyer.

Tatuazhi i Trëndafilit ofron një komedi të zgjuar dhe interaktive me publikun ndërsa i kujton atyre që të hapin zemrat e tyre dhe të gjejnë shpresën atje ku nuk e presin.

Nën regjinë e Zana Hoxhës, kjo shfaqje vjen si një komedi romantike e cila angazhon Ansamblin resident të Teatrit të Qytetit të Prizrenit “Bekim Fehmiu” dhe aktoren mysafire Aurita Agushi për të adresuar temën e represionit seksual si një temë e fortë dhe e vazhdueshme, mirëpo duke e kthyer historinë e saj në një pasion, romancë dhe shpresë.

Tatuazhi i trëndafilit mbetet një simbol i dashurisë, seksit, cenueshmërisë emocionale dhe riprodhimit.

Kasti

Autor: Tennessee Williams

Regjia: Zana Hoxha

Luajnë: Aurita Agushi, Rifat Smani, Hajat Toçilla, Alban Krasniqi, Xhevdet Doda, Beslidhje bytyqi, Valmira Hoti, Zana Duraku

Koreograf dhe mjeshtri plastike: Robert Nuha

Kostumografe dhe skenografe: Youliana Voykova

Kompozitor: Liburn Jupolli

Shqipëroi: Nehat S Hoxha

Producent: Burim Mustafa

Udhëheqës artisitik: Fatos Berisha

Asistent teknik i regjisë: Alban Çela

Tonist: Flamur Krasniqi

Ndriques: Fikrim Menekshe

Grimi: Canan Cibo

Garderobiere: Vjollca Hoxhaj

Rekuiziter: Arben Rashkaj

Dekorater: Murat javori

Realizimi i skenografisë: Onur Cibo

Teknik i skenës: Shqipe Gollopeni

Provat kreative të shfaqjes “Toka e Shpirtrave të Trazuar”

Shfaqja “Toka e Shpirtrave të Trazuar”

Autore: Shqipe Malushi

Regjia: Zana Hoxha

Dramaturgjia: Shpëtim Selmani

Koreograf: Robert Nuha

Aktorë/e: Donikë Ahmeti, Kushtrim Qerimi, Kaltrinë Zeneli, Edlir Gashi, Qendresa Kajtazi, Mikel Markaj, Zhaneta Xhemajli

Soliste/ë: Donika Rushiti,Shaban Behramaj, Urta Haziraj,Etrit Nura

Kërcimtarë/e: Altina Binaku, Qendrim Makolli, Edona Mjeku, Enis Mulaku, Erëza Grajqevci, Patriot Osmani

Kostumograf: Arbnor Brahimi

Videoproduksioni: Florian Canga

Organizatore: Elira Lluka

“Toka e Shpirtrave të Trazuar” është një performancë e bazuar në poezitë e Shqipe Malushit, të cilat evokojnë kujtimet tona kolektive për mungesën e paqes dhe përballjen me luftën dhe konfliktin si një gjendje konstante për shoqërinë kosovare ndër shekuj e në veçanti ndikimin e saj në traumat tona ndër gjenerata.

E shtrirë në një format unik eksperimental, performanca e regjisores Zana Hoxha krijon një sinergji multidisiplinare përmes poezive imazhiste të Malushit, koreografisë bashkëkohore teatrore të Robert Nuhës, dhe dramaturgji të Shpëtim Selmanit, muzikës eksperimentale me elemente burimore dhe këndimit, si dhe video projeksioneve që krijojnë një narrativë të re të bazuar mbi kujtesën tonë kolektive.

Ky projekt nga Trupa Artistike e Artpolis së bashku me artistë të rinj të muzikës dhe dansit vjen përmes fragmenteve të ndryshme poetike apo teksteve të mbushura me dhimbje, kushtrim, shpresë e forcë dhe si imazhe të reziliencës sonë kolektive. “Toka e Shpirtrave të Trazuar” përmes akteve kronologjike përshkruan njërën ndër etapat më të rëndësishme të kosovarëve drejt asaj që e kishin ëndërruar ndër shekuj, lirisë. Por, a është e mjaftueshme të jesh i lirë? A ka diçka përtej saj? “Toka e Shpirtrave të Trazuar” është një album fotografish që assesi nuk duhet ta mbulojë pluhuri, apo të harrohet në ndonjë sirtar.

Video inqizim: Gilad Sade

Editimi i videos: Art Qorolli

KOSOVA, TOKA E SHPIRTRAVE TË TRAZUAR – EDHE NJËZET VJET MË PAS

Nga Alba Ajdarevikj

Një nga gjërat e para që dikush mendon kur përmendet toka e Kosovës është lufta brutale që ndodhi në vitet e 90-ta. Frika, zemërimi, lotët, guximi, pikëllimi, rezistenca dhe gjithçka që çoi në lirinë e saj të pjesshme. Kjo periudhë kaotike, e përndjekur për shumëkënd, traumatizuese për të gjithë, edhe për brezat e mëpasshëm, u shfaq në mënyrë të përsosur më 14 qershor 2022, në Teatrin Kombëtar të Kosovës, nga Trupa Artistike Rezidente e Artpolis. Ishte nata e hapjes së edicionit të 10-të të FemArt – Festivali më i madh Feminist i Grave Artiste dhe Aktiviste në rajon.

Para se të fillonte shfaqja, një numër i madh njerëzish qëndronin jashtë teatrit ose në holl, të emocionuar për shfaqjen, disa hynin verbërisht, të pavetëdijshëm për atë që do të shikonin. Teatri ishte plot me njerëz, kureshtarë për të parë këtë kryevepër dhe për të përjetuar të gjitha emocionet që artistët shfaqën. Me fillimin e shfaqjes, aktorët e trupës të shoqëruar nga zëri melodik i Donika Rushitit, sjellin në jetë skenën. Këndimi ngjan me ninullat që i kemi dëgjuar nga nëna apo gjyshet tona; teksa nëna e bën gati të bijën për martesë. Skena që pason, e mbështetur nga tingujt e njohur të defave dhe daulleve shqiptare, tregon martesën e këtij çifti të sapomartuar duke kërcyer. Dhe pastaj befas – tingujt intensifikohen, duke rikthyer kujtimet e armatosjes së popullit për t’i rezistuar spastrimit etnik.

Më tej, në skenë u shfaq një zonjë me një fustan të mrekullueshëm të kuq, si gjaku. Një fustan kaq i kuq, sa më bëri të mendoj për një tokë magjepsëse të mbuluar me gjak. Një tokë, që edhe 20 vjet më vonë, ende bart gjakun e kuq të tharë të ushtarëve të rënë, heroinave të rëna dhe fëmijëve të pafajshëm. Një tokë e përhumbur nga shpirtrat e tyre, një tokë e trazuar nga gjaku i saj.

Njerëzit që qëndronin pas ‘Zonjës Gjak’, përball një muri imagjinar, me duart pas kokës, bien dhe zbresin nga toka, teksa ajo shpreh ndjenjën e të qenit në kurth dhe e izoluar në një tokë gjaku. T’i rezistosh regjimit, t’i rezistosh ndjenjës së izolimit, duke rënë e duke u ngritur sërish, si një feniks në një çark rraskapitës të pafund.

E më pas, shpërfaqet çështja që më së paku diskutohet në këtë shoqëri. Gratë gjatë kësaj lufte. Përvojat e grave, ndjenjat e tyre, kujtimet dhe traumat e tyre. Ndjenja e dobësisë, e turpit, e fajit, e frikës, e të qenit në kurth, e ndjenjës sikur ato janë fajtore. Ai momenti i tmerrshëm i gjetjes së vetes lakuriq, e ekspozuar ndaj elementeve, me këmbët lart, duke u torturuar nga një ushtri burrash, një ushtri derrash, një ushtri e ndyrë. Ai kujtim që kurrë nuk do të vdesë, pikërisht në atë minutë kur e gjithë jeta juaj përmbyset dhe nuk e ke nën kontroll. Momenti kur e dini se gjithçka po shkatërrohet, e megjithatë, nuk mund të bëni asgjë tjetër veçse të luftoni – edhe nëse kjo do të thotë të mos fitoni. Momenti kur trupi juaj ndihet i rrezikuar dhe kur truri e pranon atë sinjal. Momenti kur trupi juaj ndihet i cenueshëm dhe ju përdhunojnë. Përdhunuar nga qenie të neveritshme çnjerëzore. Dhe askush nuk ju beson. “Nuk është e vërtetë / Unë jam ajo gruaja / Që ka provuar të shpëtojë / Nga makthi i një beteje të humbur / Që nuk ishte kurrë e imja”.

E bllokuar nga një barrikadë burrash, duke e shtyrë prapa, duke e heshtur, e megjithatë, ajo vazhdon të ngrejë zërin, duke folur. Megjithatë, askush nuk dëshiron ta dëgjojë, askush nuk dëshiron ta besojë dhe askush nuk e pranon. Realiteti i trishtuar i shumë grave të dhunuara.

Një nënë, një nënë e shqetësuar, e një fëmije që sheh njerëz të vdekur dhe ende dëgjon të shtëna armësh dhe flet me vete. Një nënë që kërkon ndihmë për fëmijën e saj. Askush në parkun e lojërave nuk dëshiron të luajë me fëmijën e saj dhe askush nuk mund ta ndihmojë atë. Sepse, siç thotë ajo, “nuk ka mjekë që ta ndihmojnë me ankthin e saj”. Ju mund të shihni njerëz që e përçmojnë atë, duke injoruar thirrjet e saj për ndihmë, ndërsa atë e rrëzojnë dhe ajo ngrihet duke folur me ta, duke bërtitur për ndihmë.

Dhe më në fund, pjesa që preku gjithësecilin në publik. Në sfond shfaqen pamjet e ushtarëve dhe pamjet e tjera të luftës së Kosovës ’99, të cilat projektohen përmes Mëmëdheut – ‘Zonjës së Kuqe’, perdes së tejdukshme që qëndron mes saj dhe pjesës tjetër të kastës së aktorëve, në rolin e popullit të Kosovës. Këta të fundit festonin çlirimin e tyre, çlirimin e Kosovës. Duke kërcyer, duke qeshur, duke kënduar dhe duke injoruar Mëmëdheun e tyre të gjakosur që po u fliste. Ajo po tregonte se toka në të cilën ata jetojnë ka mbetur e plagosur – toka që ata e njohin si shtëpinë e tyre është e njollosur me gjak dhe do të mbetet e tillë përgjithmonë. Mirëpo, qytetarët, sikur në atë moment përpiqeshin t’i shmangeshin realitetit, nuk i kushtuan vëmendje, të ndarë nga perdja thuajse e maskuar.

Lufta përfundoi me të vërtetë; por, konflikti i armatosur që pasoi, mizoritë që pasuan, nuk mbaruan menjëherë. Dhe prapëseprapë, njerëzit u përpoqën të identifikonin shpresën dhe të kënaqeshin me atë çfarë kishin. Megjithatë, skena e radhës përshkruante në mënyrë të përsosur atë me të cilën u përballën shumë familje kosovare – realitetin e humbjes. Një i ri duke folur me gjyshërit, nënën e tij, e të afërmit e tjerë, të cilët nuk mund t’i shihte, por megjithatë u shfaqën në skenë. Mungesa e bisedës mes tyre dhe mungesa e vëmendjes fizike ndaj njëri-tjetrit e bëri të qartë për publikun se ata ishin larguar. Ata ishin larguar dhe nuk do ktheheshin më. Trupat e tyre ishin aty, por ata, siç i njihte ai, nuk ishin. Familjarët u ulën, në mënyrë elokuente dhe të qetë, në një stol që ishte vendosur në skenë. Pas tyre, djali kërkon të atin, duke bërtitur në skenë. Dhe ashtu si të tjerët, ai përgjigjet; megjithatë, ata nuk mund të bisedojnë. Të dy duke kujtuar momentet e fëmijërisë së djalit, babai shkon ngadalë në fund të skenës, duke u rreshtuar me njerëz të tjerë. Fakti që ai nuk i bashkohet pjesës tjetër të familjes në stol, lë të kuptohet se ai është mes më shumë se një mijë personave, trupat e të cilëve janë ende të zhdukur. Trupat e të cilëve ende nuk i kanë gjetur familjet e tyre dhe shpirtra që nuk kanë vend prehjeje, të cilët familja mund t’i vizitojë dhe të shprehë zemërimin dhe pikëllimin e tyre. Fati i të cilit është ende i panjohur, dhe njerëz që besohet se janë ende gjallë diku.

Kjo shfaqje padyshim ishte diçka që nuk e kam përjetuar më parë. Ka goditur secilin person në audiencë. Sa e pazakontë aq edhe mahnitëse në përçimin e mesazhit. Regjia, loja skenike, poezitë, koreografia, muzika, dhe videoprojeksionet janë në ndërveprim të jashtëzakonshëm. Përmes tyre përcillet një pjesë shumë e rëndësishme e historisë së një populli. Shumë njerëz, duke përfshirë edhe mua, u përlotën gjatë saj. Sytë e fryrë u theksuan nga dritat e ndezura në hollin e Teatrit Kombëtar të Kosovës pas shfaqjes. Shpirtrat e goditur nga një histori e përgjakshme shfaqen në horizont, për t’u mos u harruar kurrë.

Alba Ajdarevikj është e sapodiplomuar në Institutin e Teknologjisë në Rochester, me fokus në Studime për Paqe dhe Konflikt, si dhe Politika Publike dhe Qeverisje. Ajo ishte praktikante në Artpolis dhe aktualisht është reportere e projekteve në Artpolis.

Unë jam grua! Më shikoni! Më dëgjoni! Më shihni!

Nga Ivana Bilic

Shfaqja premierë “Toka e shpirtrave të trazuar” hapi edicionin e 10-të të Festivalit FemArt. Çfarë sinergjie me mori disiplinash – nga poezia, koreografia teatrale, kërcimi, deri te këngët tradicionale dhe videoprojeksionet! Publiku i tha të gjitha me një duartrokitje tre-minutëshe në këmbë, pas lotëve dhe duartrokitjeve mes skenash. Por, le të fillojmë nga e para!

Çfarë është gjuha e dhembshurisë?

“Toka e shpirtrave të trazuar” u performua në anglisht dhe shqip. Poezitë janë shkruar fillimisht në anglisht dhe më pas janë përkthyer nga vet autorja dhe redaktuar nga Berat Bajrami. Autorja shpjegoi se si poezitë morën kuptime krejtësisht të ndryshme pasi u përkthyen në shqip, morën forcë dhe kuptimësi. Ata që nuk kuptonin shqip, ishin dëshmitarë të forcës së këtyre fjalëve, fuqisë së emocioneve dhe pranisë me peshë të aktorëve. Polifonia e zërave – të autores dhe të regjisores – që ndërthurej në zërat e aktorëve dhe të korit, rezononte në të gjithë sallën e teatrit.

Vet hapja vjen si një lajmëtar, një fantazmë nga e kaluara, për të lajmëruar atë që do të dëgjojmë për një orë e gjysmë në vazhdim. Është mjaft interesante, poema në shqip që e hap shfaqjen është e njëjta në anglisht që e mbyll atë: një imazh i gjallë i shtëpisë me çati të kuqe, që ngulitet në mendjen tonë. “Shtëpia ishte e vjetër / Me rrjeta të arta përreth / Dhe kënde argjendi, / Dyert nga lisi / Dhe çatitë e kuqe.” Pikërisht këto linja prezantuan ngjyrat që do të shihnim, imazhet dhe tonin e performancës.

Aktorë me kostume të lehta ngjyrë dheu dalin në skenë, disa minuta para se të vendosin këmisha të arta si mburoja dhe u bien daulleve. Sikur të ishim dëshmitarë të pranisë së ushtarëve, të çizmeve, të uniformave të tyre të rënda dhe të pushkëve. “BIEN TUPANAT. / Dhe njerëzit presin / Edhe një ditë tjetër, / Të nesërmen e pafund…” Të gjithë aktorët, dhe kërcimtarët ishin në harmoni të përsosur. Kërcimet, lëvizjet dhe goditjet e daulleve e defave u bënë pothuajse shurdhuese. Tensioni dhe ankthi ishin të dukshme teksa aktorët shprehnin zemërimin dhe fuqinë e ushtrisë. Si një simfoni e përsosur – çdo element përbënte një copëz të enigmës së një kryevepre.

Unë jam grua!

Një grua, na drithëroi zemrat me lëvizjet energjike të fustanit të kuq të pafund, duke thënë: “Unë jam grua / Me dhuratën / E lirisë (…) Më prek / Dhe më lë të jem e lirë”. Kjo skenë në njëfarë mënyre hapi dhe vuri në pah idenë kryesore të Festivalit FemArt që feston gratë, fuqinë, forcën dhe kreativitetin e tyre duke nderuar guximin dhe qëndrueshmërinë e tyre. Pothuajse arritëm të shihnim mundimin në shpirtin e saj përmes lëvizjeve të fustanit të saj. Teksa dritat ndryshonin, vinin në pah edhe ngjyrën dhe tonet e zërit të saj. Në një moment zëri i saj ngritet lart, ajo është në prag të bërtitjes, duke shprehur fuqinë e pranisë së saj sikur të ishte në një fron. Ishte fuqia e një gruaje, e të gjitha grave që luftonin për të drejtat e tyre. Sipas fjalëve të autores së poezisë, ajo pushtoi skenën. Në fund, ajo merr fustanin e rëndë ngjyrë të kuqe të ndezur, më të shndritshëm se të gjitha kostumet e tjera në skenë, si copëz të një ëndërre dhe zhduket në errësirë ​​si një fantazmë e kohëve të shkuara.

Më shikoni! Më dëgjoni! Më shihni!

Ajo hyn dhe vrapon, ngre zërin ndërsa përpiqet të kalojë, por ata – burrat, nuk e lënë. Ata formojnë barriera me trupat e tyre, për ta mbajtur larg, për të mos e lënë të flasë, për ta mbajtur të heshtur. Pastaj qan dhe bërtet. Ajo dëshiron të dëgjohet, por askush nuk dëshiron ta dëgjojë historinë e saj! Një skenë thellësisht prekëse e trupave të grave si fushë betejë! Por, me gjithë dhimbjet, fizike dhe psikologjike, ajo lufton për t’u dëgjuar! Ajo lufton për të vërtetën! Ajo është në të tashmen, sot, duke mos u lejuar të flasë, e stigmatizuar, e turpëruar për atë që i kishte ndodhur dhe që nuk ishte aspak faji i saj. A jemi gati t’i dëgjojmë këto histori? A jemi gati të pranojmë, të kuptojmë, të dëgjojmë dhe të shohim?

Autorja Shqipe Malushi më në fund pa një shprehje trupore të dhimbjes që mban brenda për më shumë se 40 vjet. Ajo gjeti shtëpinë e saj, shtëpinë e saj që ishte e pamundur të gjendej pas luftës. Regjisorja Zana Hoxha më në fund e gjeti paqen shpirtërore me këtë shfaqje. “Nuk kam luftë në zemër. Unë jam një luftëtare paqeje! Por, teatri shërben për katarsis. Dhe atë ne ia ofruam audiencës sonë sonte.” Kjo është vlera dhe hiri i teatrit të angazhuar, për t’iu lënë të reflektoni dhe për t’iu ofruar paqe dhe përmbyllje shpirtërore.

Kujtesa kolektive

“Pse ia bëj këtë publikut tim? Duhet t’i mbaj zgjuar; ata nuk bën të bien në gjumë”, tha autorja. Dhe, ajo na mbajti të gjithëve zgjuar. Na mbajti zgjuar për hir të kujtesës kolektive, që të mos harrojmë. Sonte ishim dëshmitarë të një force të madhe të të gjithë atyre që ishin të përfshirë në këtë performancë, për të ruajtur kujtimet e tyre nga harresa, si ruajtës të kujdesshëm të së kaluarës sonë të përbashkët.

Ivana Bilić (Sarajevë, BeH) është praktikante në Artpolis me ç’rast do të kryejë kërkimin e saj mbi rolin e artit skenik në ndryshimin shoqëror. Ajo është përkthyese në anglisht, frëngjisht dhe boshnjakisht. Ajo është studente për të drejtat e njeriut me interes të veçantë për të drejtat e grave, minoritetet dhe LGBT+.